Bölgesel ve küresel dinamiklerin bir gereği olarak Ortadoğu'daki kartlar yeniden karılıyor. Yaşanan değişim ve süreç daha çok normalleşme olarak ifade edilmektedir, çünkü bölge devletleri Arap isyanları ve devrimlerinin neden olduğu ciddi bir gerilimden vazgeçerek işbirliği süreçleri başlattılar. Bu gerilim ve tehdit kaynaklarının ortadan kalkması veya değişmesi sonrasında bölge devletleri 2021 yılının başından itibaren bölgesel ve ikili ilişkilerini geliştirmeye öncelik vermeye başladılar.

Ortadoğu'da yaşanan değişimin tetiklediği normalleşme sürecinin en az dört farklı boyutu vardır: Araplar arası, İsrail-Arap, Türkiye-Arap ve İran-Arap normalleşmeleri. Bunlardan en önemlisi Arap ülkeleri arasındaki normalleşmedir. Arap isyanlarından fazla etkilenmeyen Körfez ülkeleri yaşanan gelişmelere farklı tepkiler verince kendi aralarında ciddi bir kriz yaşadılar. Katar ile Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ve Bahreyn arasındaki kriz ilk kez 2014 yılında ortaya çıktı. Ancak asıl gerginlik 2017 yılında bu üç ülkenin Katar'a abluka uygulamaları ile yaşandı. 2021 yılı başlarında Abu Dabi, Riyad ve Manama'nın Katar ile ilişkilerini normalleştirmesi ile hem Körfez İşbirliği Konseyi (KİK) üyeleri arasında hem de KİK üyeleri ile üye olmayanlar arasında normalleşme süreci başladı. Neticede, Mısır, Ürdün ve Fas gibi devletlerin de dahil olmasıyla Arap dünyasında genel bir normalleşme havası estirildi.

Ortadoğu normalleşmesinin Arap boyutu bölgedeki diğer bölgesel ve küresel dinamiklerin de etkisiyle, bölgedeki diğer üç boyutu, Ortadoğu'nun Arap olmayan üç ülkesi Türkiye, İsrail ve İran'ın Arap ülkeleriyle ilişkilerindeki gelişmeleri de olumlu yönde seyretti.

Türkiye'nin Suudi Arabistan ile normalleşmesini sağlayan temel hususlar aşağıdaki gibidir. Öncelikle, Türkiye'nin bölge siyasetinde göz ardı edilebilecek bir ülke olmadığı anlaşıldı. Türkiye'nin siyasi söylemi, savunma sanayindeki başarıları ve bölgesel kriz noktalarına müdahaleleri sonrasında Türkiye ile ilişkilerin geliştirilme ihtiyacı arttı. Türkiye'nin artan ve göz ardı edilemeyen sert gücünü karşısına almanın maliyeti arttı. Dolayısıyla, bölgede çatışmacı ve Türkiye karşıtı siyaset yürütmenin hem maliyeti arttı hem de sürdürülebilir olmadığı ortaya çıktı.

Suudi Arabistan'ın çizgisinin Türkiye benzeri bir politika çizgisine evrilmesi de süreçte önemli bir faktördür. Türkiye uzun süredir büyük güçler arasında mümkün mertebe dengeli bir politika izlemektedir. Müttefikleri olduğu halde Batılı devletlere güvenemeyen Türkiye, yüksek bir maliyeti olduğu halde, Batı-dışı ülkelere yönelmek zorunda kalmıştır. İlişkilerini çeşitlendirerek daha çok Ankara merkezli bir dış politika anlayışını benimsemektedir. Son zamanlarda Suudi Arabistan da benzeri bir pozisyon almaya başladı. Batı'ya daha az güvenen Suudi Arabistan, özellikle rejiminin devamlılığı için gerekli silahları daha sorunsuz ve şartsız alabileceği kaynakların arayışına girdi. Türkiye tam bu manada önemli bir alternatif olarak ortaya çıkmaktadır. Suudi Arabistan bakımından Türkiye'de üretilen silah ve mühimmat alımı normalleşmenin çok önemli nedenlerinden biridir. Zaten ikili ilişkilerin gerilmesinden önce de iki ülke arasında çok önemli savunma sanayi projeleri başlatılmıştı. Bunların yeniden canlandırılması söz konusu olabilir. Ayrıca, yenileri de dahil edilecektir.

İkinci olarak, Biden'in ABD başkanı olması ve ABD'nin bölgeye yönelik siyasetindeki belirsizliği bütün Ortadoğu ülkelerini farklı arayışlara itti. Bölge ülkeleri, Arap isyanları ve sonrası dönemde yaşananları dikkate alarak, özellikle en son Afganistan ve Ukrayna'da müttefiklerini yüz üstü bırakan, ABD başta olmak üzere Batılı devletlere güvenmiyor. ABD ve diğer Batılı devletlere yönelik artan şüphe dolayısıyla, Türkiye ve Suudi Arabistan gibi bölge devletlerinin dış politikalarını çeşitlendirme ihtiyacı daha da artmış bulunmaktadır.