Normalde salı günü yazacağım konuyu ancak bugün işleyebiliyorum. Tüketici Güven Endeksi 91.1 oranıyla 5 yılın en yüksek düzeyine çıktı. Eşik seviyesi 100 kabul edilen endeksin 91 olması hala tüketimin düşük olduğuna ve normalleşmediğine işaret ediyor. Ancak bu, baz yılı ile ilgili bir sorun da olabilir.
➔Şöyle ki, baz kabul edilen 2004 yılın yüzde 9.8’e ulaşan çok güçlü bir büyüme yakalamıştık.
➔Üstelik bu büyümede iç talebin payı daha yüksekti. Dış tüketim diye kabul edeceğimiz ihracatın milli gelire oranı 2004 yılında yüzde 15.5 iken, 2022 yılında yüzde 28’e ulaştı.
➔Hakeza turizm gelirlerinin GSYH oranının yüzde 3.9’dan yüzde 5.1’e yükseldiğini dikkate alırsak iç tüketimin o dönemde ne kadar canlı olduğunu daha iyi anlayabiliriz.
2004’ÜN KOŞULLARI NEYDİ?
➔Ayrıca 2004 yılında mevcut iktidarın ikinci yılı ve 2001 krizinden Güçlü Ekonomi Programı ile çıkılmış, IMF programı uygulanıyor.
➔Siyasi istikrar sorunu çözülmüş, tek başına iktidar var, hızlı icraat beklentisi güçlenmiş.
➔AB ile müzakerelerin başlatılması kararlaştırılmış, sanki birkaç yıl sonra tam üye olacağımız gibi bir hava doğmuştu.
➔Küresel sermaye akımları güçlü ve özelleştirmeye soyunan Türkiye’de bu pastadan payını alıyordu.
➔Enflasyon 35 yıl sonra tek haneye inmişti.
➔Bu ana nedenler risk almayı, yatırım yapmayı, borçlanmayı, daha uzun vadeli kararlar almayı kolaylaştırmıştı. Esnaflığı eskiden beri sürdürüp gelenler hayatları boyunca en çok satışı 2003 yılı ortasından 2004 ortasına kadar yaptıkları söylüyor.
➔Elbette tüketici güvenini ve tüketimin doruk noktasına çıkmasına da yol açmıştı. Baz yılı olarak 2004 alınınca sonraki yıllarda bir daha aynı düzeye çıkmak mümkün olamadı.
➔Tüketici Güven Endeksi’nin baz yılı seçiminde talihsizlik oldu. TÜİK de endeks yukarı çekme yöntemiyle veriyi revize etti. Ancak hala normali yansıtıyor mu diye de sorgulanabilir.
➔İşte endeksin 2004 yılı ocak ayına 106 gibi yüksek bir seviyeden başlamasının ve sonraki yıllarda bir daha aynı düzeye gelememesinin nedeni bunlar.
ÇUKURA NİYE DÜŞTÜK, NASIL ÇIKTIK?
➔Bitişikteki grafikte görüldüğü gibi Tüketici Güven Endeksi’nin tarihsel olarak en düşük değeri 63.4 ile Haziran 2022’de gerçekleşti.
➔Niye bu dönemde dibe vurdu denilirse yine birkaç neden belirtilebilir. Bunun ana nedeni düşürülen faizler, yükselen döviz kurları eşliğinde enflasyonun 28 yıl sonra en yüksek düzeyine çıkması ve alım gücünü sert şekilde aşındırmasıdır.
➔Büyüme geçen yılın ilk çeyreğinde yüzde 7.5 olarak gerçekleşti. Yüksek büyümeye karşılık geniş kitlelerin bundan yararlanamadığını en son gelir dağımı istatistikleri doğruladı.
➔Nüfusun en düşük gelirli yüzde 20’lik kesiminin durumunda değişme olmazken, sonra gelen yüzde 75’lik geniş kesimin geliri azaldı. Azalan gelir de en zengin yüzde 5’e gitti.
➔Uygulanan ekonomi politikalarının sonraki ayağı zaten tüketimi artırmaya yönelikti. Eylül 2021’den itibaren faiz indirimleriyle yürürlüğe konuldu.
➔“Ne yaparsan yap, paranı TL’de tutma” stratejisine dayalı bu politika ile yüksek enflasyona yatırım yapma devri açıldı. Yani tüketim, üretim, yatırım, gayrimenkul, yat, karavan, saat, beyaz ve kahverengi eşya ne varsa satın alındı.
➔ Gayrimenkulde ve hisse senedinden 2022 yılında Türkiye dünyada getiri şampiyonu oldu.
➔Bu sırada artırılan asgari ücret, memur maaşları, emeklilikte yaşa takılanların emekli edilmesi ve diğer seçim ekonomisi uygulamaları hanehalkı gelirlerindeki büyük kaybı telafi etmeye başladı. Tüketim veya Tüketici Güven Endeksi bu yolla da yükseldi.
➔Bütün bunlar eşliğinde Tüketici Güven Endeksi 11 ay önceki 63.4’e indiği tarihi dip seviyeden Mayıs 2023’te ise 91.1 değerine yükseldi ve yüzde 44 iyileşme sağladı.
➔Endeksin ölçümlenmeye başladığı tarih olan 2004 yılından beri en sert tüketici güveninde düzelmeyi bu dönemde yaşadık.
HER SEÇİM DÖNEMİNDE OLUYOR
➔Bundan önceki en büyük düzelmede ise 2008 Küresel Kriz ile düşülen 73.9’dan 98.0’e çıkılmış, endeks yüzde 33 artmıştı.
➔Bitişikte 2004 yılı sonrasının Tüketici Güven Endeksi’nin seyrinde seçimlerin yapıldığı tarihler ve ay bazında endeks değerleri yer alıyor. Dikkat edilirse seçimin olduğu aylar, bir ay önce veya bir ay sonra, endeksin tepe yaptığı aylardır.
➔Yani nereden bakılırsa bakılsan eğrisi doğrusuna getirilerek seçim dönemlerinde tüketici güveni tavan yaptırılmış.
➔Son dönemde de izlenen popülist politikalar yoluyla seçmenin ekonomik yönden memnun edilmesi amaçlandıysa bu amaca ulaşılmış oluyor.
➔Gelecek haftadan itibaren hayatın ve ekonominin normal işleyişi başlayacak. Seçim ekonomisi uygulamalarına gerek kalmayacak da bir de önümüzde 2024 yerel seçimleri olmasa.
➔Hem yerel seçimin özelliğinden dolayı ekonomi çok ön planda olmayabilir hem de gereklilik nedeniyle normale dönüş başlayabilir.
➔Ancak komuta ekonomisine alışıldığından dolayı değişimin boyutu tam normalleşmeye kadar gitmeyebilir.
➔Yeni iktidar döneminde 2004’ün koşullarının yarısını sağlasın ekonomi yine uçar gider.
